Czy fikcja może powiedzieć więcej o kraju niż raport ONZ? Film „Mnich i karabin” nie udaje obiektywnego dokumentu, a jednak uderza w samo sedno dylematów, z jakimi mierzy się współczesny Bhutan. Reżyser Pawo Choyning Dorji – autor nominowanego do Oscara „Szkoła na końcu świata” – ponownie zagląda pod powierzchnię idyllicznego wizerunku Królestwa Smoka. Ale czy jego wizja to metafora, rzeczywistość czy celowe zniekształcenie?
Akcja rozgrywa się w 2006 roku, tuż przed historycznymi wyborami demokratycznymi w Bhutanie. Tytułowy mnich opuszcza klasztor, aby odnaleźć… karabin. Brzmi jak scenariusz thrillera, ale film balansuje na granicy dramatu obyczajowego i satyry politycznej. Obserwujemy wiejską społeczność, która nagle zostaje wrzucona w tryby zachodniego systemu wyborczego. Głosowanie, wolność, demokracja – hasła, które dla większości bohaterów są puste, abstrakcyjne i niepokojące.
Film poruszył miliony widzów na całym świecie – nie tylko dzięki zapierającym dech w piersiach krajobrazom Bhutanu i subtelnej satyrze, ale przede wszystkim dzięki głębokiemu spojrzeniu na wartości, które w życiu naprawdę się liczą. To nie tylko opowieść o wyborach politycznych, ale też o samotności, zmianie i odwadze. Film porusza jednak ważną kwestię – jak wiele Bhutanu naprawdę widzimy na ekranie? Sprawdzamy, co w scenariuszu oparto na faktach, a co jest artystycznym komentarzem.
W filmie: Demokracja jest przedstawiana jako „prezent” od króla. Bohaterowie nie rozumieją, po co mają głosować, skoro dotąd rządził „ojciec narodu”.
W rzeczywistości: Bhutan rzeczywiście wprowadził demokrację z inicjatywy monarchy – króla Jigme Singye Wangchucka – który w 2006 r. ogłosił abdykację i przekazał władzę młodemu królowi, rozpoczynając proces demokratyzacji. W 2008 r. odbyły się pierwsze wybory parlamentarne. Dla wielu mieszkańców była to zmiana narzucona z góry – z szacunkiem przyjęta, ale niezrozumiała.
Obecnie panującym monarchą jest Król Jigme Khesar Namgyel Wangchuck, piąty „Smoczy Król” (Druk Gyalpo), który wstąpił na tron 9 grudnia 2006 roku po abdykacji swojego ojca, a koronowany był 6 listopada 2008 r.
Król pełni rolę głowy państwa oraz symbolu jedności narodu, a także sądu najwyższego i zwierzchnika sił zbrojnych .
Zgodnie z konstytucją (uchwaloną 18 lipca 2008 r.), jego zadaniem jest m.in. powierzenie misji tworzenia rządu (poprzez mianowanie premiera), zapewnienie stabilności i ochrony tradycji bhutańskich.
W Bhutanie odbywają się demokratyczne wybory parlamentarne co pięć lat – to obywatele wybierają swoich przedstawicieli, a premier rządu pochodzi z większości parlamentarnej.
Głową państwa pozostaje król – pełni głównie rolę symboliczną, reprezentacyjną, duchową i konstytucyjną; jednakże zachowuje pewien wpływ przez prerogatywy w mianowaniu urzędników i sędziów.
System ten tworzy unikalne połączenie monarchii dziedzicznej z demokratyczną ordynacją, co pozwala krajowi zachować ciągłość tradycji przy jednoczesnym umożliwieniu obywatelskiego wpływu na rządzenie.
Źródło – Konstytucja Bhutanu z 2008 r.
W filmie: Mnich szuka karabinu – być może po to, by go użyć, może, by tylko go posiadać. To broń jako metafora oporu wobec narzuconej nowoczesności.
W rzeczywistości: Bhutan prowadzi politykę demilitaryzacji i pacyfizmu. Mimo położenia między Chinami a Indiami, armia jest niewielka, a dostęp do broni – praktycznie nieistniejący. Karabin w filmie pełni funkcję symboliczną – reprezentuje obawę, że społeczeństwo może „strzelić sobie w stopę”, przyjmując bezrefleksyjnie obce modele.
W filmie: Główna wieś – odcięta od informacji, żyjąca w rytmie natury, sceptyczna wobec zmian.
W rzeczywistości: Ponad 60% ludności Bhutanu nadal mieszka na terenach wiejskich. Internet i infrastruktura komunikacyjna wciąż się rozwijają, ale nie obejmują wszystkich. Programy edukacyjne i obywatelskie są intensyfikowane dopiero od kilkunastu lat. W 2006 r. wiele regionów naprawdę nie rozumiało, czym są „partie polityczne”.
Bhutan Living Standards Survey
W filmie: Mnich porzuca klasztor, by działać poza strukturą religijną. Religia nie daje odpowiedzi, których szuka.
W rzeczywistości: Buddyzm nadal odgrywa ogromną rolę w życiu Bhutańczyków – zarówno duchową, jak i społeczną. Jednak młode pokolenie coraz częściej szuka swojej tożsamości poza ścisłą religijnością. Bhutan inwestuje w cyfryzację, rozwój edukacji świeckiej, a jednocześnie chroni klasztory jako fundament kulturowy.
Raport UNESCO o kulturze w Bhutanie
W filmie: Demokracja staje się źródłem lęku. Czy wybory rzeczywiście coś zmienią? Czy nie lepiej było, jak „król wiedział, co robi”?
W rzeczywistości: Bhutan to demokracja konstytucyjna, ale z silną pozycją monarchy. Król pozostaje głęboko szanowany, a system polityczny funkcjonuje w modelu „demokracji z przewodnikiem”. Z perspektywy Zachodu to może wydawać się sprzeczne, ale dla Bhutanu stanowi kompromis między nowoczesnością a tradycją.
„Mnich i karabin” nie jest opowieścią o Bhutanie 1:1. Jest przypowieścią o napięciu między autentycznością a kopiowaniem modeli z zewnątrz. To film intymny i pełen ukrytych znaczeń – zrozumiałych w pełni głównie dla samych Bhutańczyków. Podobnie jak sam kraj, który nie daje się łatwo zaszufladkować.
To nie film o tym, że demokracja jest zła. To film o tym, że każda zmiana – nawet dobra – musi mieć swoje korzenie.
Film trafnie oddaje prawdziwe wartości wspólnotowe – prostotę życia, solidarność i duchowość jako fundament codzienności w bhutańskich wioskach. Zestawia też spokój i powolny rytm Bhutanu z chaosem i konsumpcjonizmem Zachodu – kontrast ten uwidacznia się m.in. w dialogach dotyczących demokracji oraz ironicznych odniesieniach do broni palnej jako towaru pożądanego i niekontrolowanego. Ważnym aspektem autentyczności filmu jest obsada: reżyser zdecydował się powierzyć role lokalnym mieszkańcom doliny Ura, co nadaje opowieści naturalność i wiarygodność.
Z drugiej strony, film pomija wiele trudnych tematów społecznych, które nadal są istotne w bhutańskim życiu publicznym. Nie znajdziemy tu odniesień do marginalizacji mniejszości Lhotshampów, ograniczeń wolności prasy czy przypadków więźniów politycznych. Demokracja została przedstawiona jako koncepcja zewnętrzna i narzucona, podczas gdy w rzeczywistości wielu obywateli od lat domagało się udziału w procesach decyzyjnych. Film pomija również napięcia kulturowe i etniczne – obecne mimo oficjalnej narracji o harmonii – oraz całkowicie ignoruje wpływy zewnętrzne, takie jak rosnące znaczenie Chin czy skomplikowane relacje regionalne. W rezultacie powstaje obraz romantyczny, ale uproszczony, który może fałszywie sugerować, że Bhutan to kraj wolny od konfliktów i dylematów społecznych.
Brak odniesień do trudnych tematów społecznych: marginalizacji Lhotshampów, cenzury, przypadków więźniów politycznych.
Demokracja nie jest wyłącznie ideą zewnętrzną – wielu obywateli Bhutanu przez lata wyrażało chęć udziału w decydowaniu o losach kraju.
Brak ukazania napięć kulturowych i etnicznych, które nadal są obecne, mimo harmonijnego obrazu.
Film promuje romantyczny, ale uproszczony przekaz – co może zniekształcać społeczne i polityczne realia tego kraju.
Twórcy nie wspominają o wpływach Chin ani o obecnych napięciach geopolitycznych w regionie.
Bhutan to nie idealizowana kraina szczęścia. To kraj na rozdrożu – mądrze kierowany, ale wciąż pełen napięć. Warto odwiedzić go z pokorą, zrozumieniem, bez kolonialnego spojrzenia. Zamiast pytać: „czy oni są gotowi na demokrację?”, lepiej zapytać: „czy my jesteśmy gotowi nie narzucać swojej wersji rozwoju innym?”.
Podcast Meet Me at the Movies (YouTube)
2022 Bhutan Living Standards Survey – raport NSB
Raport The Guardian o GNH i wyzwaniach Bhutanu (2024)
Financial Times o szczęściu narodów i mierzeniu dobrostanu
O autorce:
Joanna Składanek, współzałożycielka Tugende. Studiowała turystykę oraz międzynarodowe prawa człowieka, odwiedziła blisko 100 krajów. Zajmuje się fotografią – zarówno zawodowo, jak i hobbystycznie. Bhutan uwielbia za duchową głębię, serdeczność ludzi i żywe poczucie harmonii między tradycją a codziennością.
Jeśli szukasz wycieczki do Bhutanu, która zaczyna się z otwartymi oczami – dołącz do naszych kameralnych grup lub skontaktuj się z nami – zorganizujemy Ci prywatną wyprawę, która w pełni spełni Twoje oczekiwania. A może chcesz sprawdzić, jak wyglądają nasze wyprawy w praktyce? Sprawdź nasz profil na instagramie!
Przeczytaj także:
Marzy Ci się wycieczka do Bhutanu? Dołącz do jednej z naszych kameralnych wypraw grupowych i zobacz miasto naszymi oczami.
