Jednym z najbardziej fascynujących motywów, z jakimi spotykamy się podczas podróży do Bhutanu, jest Koło Życia, czyli bhavachakra – ogromne malowidło obecne na ścianach wielu klasztorów, m.in. w Punakha Dzong. To nie jest ozdoba. To wizualna forma nauczania, głęboko zakorzeniona w filozofii buddyjskiej. Przedstawia pełen cykl samsary – nieustającego kołowrotu narodzin, śmierci i ponownych odrodzeń – a także drogę wyjścia poza cierpienie.
Całe Koło Życia trzymane jest przez przerażającą, demoniczną postać o wielkich oczach, kłach i płonącej grzywie. To Yama, władca śmierci – ale nie w zachodnim sensie diabła. Yama symbolizuje prawo przyczyny i skutku (karmy) oraz nietrwałość wszystkiego, co uwarunkowane. Jego obecność przypomina, że nikt – nawet bogowie – nie uniknie cyklu narodzin i śmierci, dopóki nie wyzwoli się z samsary.
Yama nie jest zły. Jest strażnikiem prawdy o naturze istnienia. Jego przerażający wygląd nie ma na celu straszenia – ma otrzeźwiać i budzić czujność duchową.
Przeczytaj również: Buddyzm tantryczny w Bhutanie
W samym środku Koła widnieją trzy zwierzęta: kogut, wąż i świnia. To symbole tzw. trzech trucizn, czyli sił, które napędzają cierpienie: pożądania, gniewu i niewiedzy. To właśnie one wprawiają cały mechanizm samsary w ruch. Ich obecność oznacza, że to nasz własny umysł tworzy cierpienie i więzi nas w cyklu narodzin i śmierci.
Dookoła jądra Koła przedstawiony jest pierścień karmy – istoty wspinające się ku górze i spadające w dół. Symbolizuje on uniwersalne prawo przyczyny i skutku: dobre uczynki prowadzą ku korzystnym odrodzeniom, a złe – ku cierpieniu. Karma nie jest nagrodą ani karą, lecz naturalnym skutkiem naszych działań.
Największa część Koła przedstawia sześć światów – symboliczne formy egzystencji, w których mogą odrodzić się istoty w zależności od swojej karmy. Każdy z tych światów znajduje się w innym sektorze okręgu i obrazuje zarówno cierpienie, jak i dominujące emocje oraz szanse na duchowe przebudzenie.
Umieszczony na górze Koła. To świat pełen rozkoszy, dostatku i błogości. Mieszkańcy tego świata cieszą się długim życiem i pięknem, ale są zaślepieni ignorancją. Ponieważ nie doświadczają cierpienia, nie odczuwają potrzeby duchowej praktyki. Ich szczęście jest ulotne – kiedy kończy się pozytywna karma, spadają do niższych światów.
Zazwyczaj znajduje się tuż obok świata bogów. To istoty ambitne, silne i walczące – pełne zazdrości wobec bogów. Ich cierpienie wynika z wiecznego współzawodnictwa, konfliktów i braku zadowolenia. Symbolizują zazdrość i niepokój.
Umieszczony w centralnej części Koła, czasem lekko po lewej. To świat, w którym dominuje cierpienie, ale też największa szansa na wyzwolenie. Ludzie doświadczają zarówno bólu, jak i przyjemności – co sprawia, że mogą dostrzec naturę samsary i rozpocząć duchową praktykę. Uważany za najcenniejsze odrodzenie.
Najczęściej przedstawiony w dolnej części Koła. Istoty te kierują się instynktem, żyją w niewiedzy i podporządkowaniu. Symbolizują ignorancję i brak rozeznania. Cierpią z powodu wykorzystywania przez silniejszych i braku możliwości rozwoju duchowego.
Zazwyczaj po prawej stronie u dołu. To istoty o wielkich brzuchach i wąskich szyjkach – nigdy nienasycone, wiecznie głodne i spragnione. Symbolizują zachłanność i pragnienie, które nigdy nie mogą być zaspokojone. Ich świat jest pełen złudzeń i rozpaczy.
Znajduje się na samym dole Koła. Istoty piekielne doświadczają skrajnego cierpienia – gorących lub lodowatych mąk – będących skutkiem intensywnej nienawiści, gniewu i agresji. To najtrudniejszy świat do wyzwolenia, choć nie wieczny – każda egzystencja w końcu się kończy.
Na zewnętrznym pierścieniu Koła znajduje się 12 ogniw współzależnego powstawania – symboliczny cykl pokazujący, jak rodzi się i utrzymuje cierpienie. Wśród nich są m.in. niewiedza (przedstawiona jako ślepiec), pragnienie, przywiązanie, narodziny, starość i śmierć. To mechanizm, który powtarzamy nieświadomie – dopóki nie zaczniemy żyć uważnie.
Poza Kołem, w jego górnej części, znajduje się postać Buddy wskazującego na księżyc. To nie przypadek – ta scena zamyka cały przekaz Koła Życia i wskazuje na jego ostateczny cel. Księżyc symbolizuje nirwanę, czyli stan poza cyklem narodzin i śmierci, wolny od cierpienia, pożądań i niewiedzy.
Gest Buddy to bezpośrednie zaproszenie do duchowego przebudzenia. Pokazuje, że nie musimy na zawsze tkwić w kole samsary. Nawet jeśli dziś jesteśmy zanurzeni w świecie pragnień, lęków czy niewiedzy – dzięki praktyce, uważności i rozwijaniu mądrości możemy się z tego cyklu wyzwolić.
Buddyści umieszczają tę scenę ponad Kołem nie tylko po to, by symbolicznie ją oddzielić. To punkt odniesienia dla każdego obserwatora – przypomnienie, że celem nie jest poprawienie jakości życia w kole, lecz całkowite wyjście poza nie. Księżyc nie jest miejscem – to stan świadomości.
Dla współczesnych podróżników to obraz, który może poruszyć więcej niż niejeden traktat filozoficzny. Pokazuje, że każda droga może prowadzić do wolności – jeśli wiemy, dokąd chcemy dojść.
Podczas naszej wyprawy do Bhutanu zatrzymujemy się przy tym fresku dłużej – m.in. w Punakha Dzong, gdzie Koło Życia zajmuje całą ścianę jednego z dziedzińców. To nie tylko element tradycji – to zaproszenie do refleksji. Jeśli chcesz, żeby Twoje podróże miały również wymiar duchowy i filozoficzny – Bhutańskie Koło Życia może być jednym z najciekawszych punktów wyjścia.
Dla nas – jako podróżników i obserwatorów – Koło Życia to nie tylko duchowy symbol, ale również narzędzie zrozumienia ludzkiej natury. Pokazuje, że każdy z nas – w ciągu jednego dnia, jednej godziny – potrafi doświadczyć emocji i stanów odpowiadających każdemu ze światów. Ale pokazuje też, że możliwa jest zmiana.
Każdy z sześciu światów samsary jest nieidealny, nawet jeśli niektóre z nich wydają się pozornie „lepsze”. W buddyzmie nie chodzi o to, by osiągnąć przyjemną formę egzystencji (np. w świecie bogów), ale by wydostać się z Koła Samsary całkowicie. Oto jak to działa:
W buddyzmie nie ma trwałego ja – istnieje tylko ciągłość świadomości napędzana przez karmę. Dobre i złe czyny (czyli działania napędzane pożądaniem, gniewem, niewiedzą albo współczuciem, mądrością itd.) wpływają na to, gdzie odrodzi się dana istota. Można zatem odradzać się kolejno jako człowiek, potem zwierzę, potem półbóg – zależnie od przeważającej karmy.
Choć życie tam wydaje się rajskie, to właśnie brak cierpienia sprawia, że bogowie nie praktykują duchowo. Ich pozytywna karma w końcu się wyczerpie – i wtedy mogą spaść do niższych światów.
Świat ludzi to najlepszy punkt startowy do wyzwolenia, bo zawiera zarówno cierpienie, jak i radość – daje motywację i zrozumienie. Ale nawet ludzie popełniają błędy – napędzani zazdrością, pragnieniem czy ignorancją – i mogą ponownie spaść w niższe światy, jeśli przeważy ich negatywna karma.
W tych światach dominuje intensywne cierpienie lub ograniczona świadomość, dlatego trudno tam praktykować Dharmę. Nie oznacza to jednak wiecznego potępienia – buddyzm nie zna „piekła wiecznego”. Każde życie się kończy, i po śmierci odradzamy się tam, gdzie pasuje nasza karma.
Celem buddyzmu nie jest awansowanie do świata bogów, ale uwolnienie się od cyklu samsary. I właśnie dlatego Budda wskazuje poza Koło – na księżyc, czyli na nirwanę.
Nirwana to stan wyzwolenia z samsary. Nie jest to niebo ani nagroda po śmierci, lecz całkowite wygaśnięcie cierpienia i przyczyn cierpienia – pożądania, nienawiści i niewiedzy. Nirwana oznacza dosłownie „zgaśnięcie” – jak ogień, który przestał płonąć.
W buddyzmie przyjmuje się, że można częściowo doświadczyć nirwany już za życia, poprzez głębokie duchowe przebudzenie. Pełne wyzwolenie następuje po śmierci – wtedy świadomość nie odradza się już w żadnym z sześciu światów.
To właśnie dlatego Budda wskazuje poza Koło – nie ku lepszemu miejscu, ale ku całkowitemu wyjściu z cyklu narodzin i śmierci. Nirwana jest celem duchowej ścieżki – i zarazem dowodem, że wyzwolenie jest możliwe.
O autorce:
Joanna Składanek, współzałożycielka Tugende. Studiowała turystykę oraz międzynarodowe prawa człowieka, odwiedziła blisko 100 krajów. Zajmuje się fotografią – zarówno zawodowo, jak i hobbystycznie. Bhutan uwielbia za duchową głębię, serdeczność ludzi i żywe poczucie harmonii między tradycją a codziennością.
Jeśli szukasz wycieczki do Bhutanu, która zaczyna się z otwartymi oczami – dołącz do naszych kameralnych grup lub skontaktuj się z nami – zorganizujemy Ci prywatną wyprawę, która w pełni spełni Twoje oczekiwania. A może chcesz sprawdzić, jak wyglądają nasze wyprawy w praktyce? Sprawdź nasz profil na instagramie!
Przeczytaj także:
Marzy Ci się wycieczka do Bhutanu? Dołącz do jednej z naszych kameralnych wypraw grupowych i zobacz miasto naszymi oczami.
