W gęstych lasach deszczowych Ugandy niegdyś żyło plemię Batwa, znane jako pierwotni strażnicy Lasu Bwindi. Ich życie było nierozerwalnie związane z lasem, który dostarczał im wszystkiego, czego potrzebowali – od jedzenia po leki. Jednak w 1991 roku ich świat został wywrócony do góry nogami, gdy rząd Ugandy ogłosił Bwindi Parkiem Narodowym, mając na celu ochronę zagrożonych wyginięciem goryli górskich. Decyzja ta, choć podjęta z szlachetnych pobudek, miała katastrofalne skutki dla Batwa, którzy zostali przymusowo wysiedleni z ich domów.
Batwa, często nazywani „Pigmejami”, są rdzenną grupą etniczną zamieszkującą region Wielkich Jezior w Afryce Środkowej, obejmujący części Ugandy, Rwandy, Burundi i Demokratycznej Republiki Konga. Znani jako strażnicy prastarych lasów Ugandy, Batwa ukazują obraz niezwykłej odporności i zdolności adaptacji w obliczu przeciwności losu.
Życie Batwa w lesie było nierozerwalnie związane z ich środowiskiem naturalnym. Jako społeczność łowców-zbieraczy, polegali na zasobach lasu, takich jak owoce, miód i drewno na opał. Ich kultura i tradycje były głęboko zakorzenione w praktykach przetrwania w gęstych lasach regionu Wielkich Jezior Afrykańskich. Ich relacja z gorylami górskimi była również wyjątkowa. Mieli oni bowiem ogromną wiedzę na temat zachowań tych zwierząt i ich siedlisk. Byli w stanie śledzić goryle i rozpoznawać ich nawyki, co czyniło ich cennymi partnerami dla naukowców i badaczy zajmujących się ochroną przyrody. Jednak w 1991 roku, w ramach działań na rzecz ochrony zagrożonych goryli górskich, Batwa zostali wysiedleni ze swoich tradycyjnych terenów leśnych, kiedy to utworzono Park Narodowy Bwindi Impenetrable oraz Mgahinga Gorilla National Park.
Batwa, jako tradycyjni mieszkańcy lasów deszczowych, polowali na małe zwierzęta, ale unikali polowań na goryle, które były traktowane jako święte. Utrzymywali z nimi bliską i symbiotyczną relację. Przez wieki żyli jako łowcy-zbieracze, a ich wiedza na temat lokalnej fauny i flory była niezwykle szczegółowa. Ich zrozumienie zachowań goryli i umiejętności śledzenia były niezrównane, co czyniło ich cennymi przewodnikami dla naukowców, turystów i myśliwych w pierwszej połowie XX wieku.
Batwa wykazywali szczególny szacunek wobec goryli górskich, co było wynikiem ich przekonań i praktyk kulturowych. Według C.R.S. Pitmana, kolonialnego strażnika przyrody, Batwa traktowali goryle z niemal religijną czcią, unikając polowań na te zwierzęta. W rzeczywistości, zabicie goryla było postrzegane jako akt kanibalizmu, co wskazuje na głębokie powiązania kulturowe między nimi a gorylami.
Ponadto, Batwa byli znani z opowiadania historii mających na celu ochronę goryli przed myśliwymi. Na przykład, jedna z opowieści głosiła, że goryle potrafią łapać oszczepy w locie i rzucać je z powrotem w myśliwych, co miało odstraszać potencjalnych łowców. Tego rodzaju opowieści pomagały w zachowaniu goryli i utrzymaniu harmonii między ludźmi a zwierzętami.
Paradoksalnie, działania na rzecz ochrony goryli, które miały na celu ich ochronę przed wyginięciem, doprowadziły do konfliktów między społecznością Batwa a zarządcami parków narodowych. Batwa zostali wykluczeni z lasów, które były ich domem przez tysiąclecia, co stworzyło napięcia i trudności w zarządzaniu ochroną przyrody. Chociaż w przeszłości Batwa byli strażnikami lasów i znawcami goryli, ich rola została zmarginalizowana i ograniczona do sporadycznych prac przewodnickich i pokazów kulturowych dla turystów.
Przesiedlenie miało druzgocący wpływ na społeczność Batwa. Stracili dostęp do zasobów, które były podstawą ich bytu. To doprowadziło do dramatycznego pogorszenia ich warunków życia. Bez rekompensaty za utraconą ziemię, Batwa musieli adaptować się w nowych, często nieprzyjaznych środowiskach. Tam brakowało podstawowych usług, takich jak czysta woda, opieka zdrowotna i edukacja. Ich nowa sytuacja była tak trudna, że wielu z nich żyło i nadal żyje w skrajnym ubóstwie, zależnych od pomocy organizacji pozarządowych i darczyńców.
„Kiedy Bwindi przekształcono w park narodowy, ludzie byli przepędzani. Nigdy nie stawialiśmy oporu, ponieważ nie wiedzieliśmy, co się dzieje” – mówi mężczyzna w filmie dokumentalnym „Fog of Bwindi” Anny Bohlmark. „Baliśmy się, ponieważ grożono nam bronią. Kiedy nas znaleźli, siedzieliśmy przy ognisku. Kazali nam się zebrać, a potem oddali kilka strzałów w powietrze. Nigdy nie rozumieliśmy, co się dzieje. Wchodziliśmy do samolotu jeden po drugim. Do nas nie strzelali, ale strzelali do tych, którzy próbowali uciec. Zrozumieliśmy, że ucieczka jest niemożliwa, ponieważ nie mogliśmy zostawić naszych dzieci”.
„Żyliśmy w lesie Bwindi razem z gorylami. Przed opuszczeniem lasu powiedziano nam, że nas zabiją, jeśli wrócimy” – mówi kobieta. „Ja i moja przyjaciółka postanowiłyśmy mimo wszystko wrócić do lasu. Tam nas pobili i obcięli palec mojej przyjaciółce”.
„Myśleliśmy, że rząd da nam nowe miejsce do życia. Gdybyśmy wiedzieli, co się stanie, być może stawilibyśmy opór. Ale gdy byliśmy już poza lasem, było na to za późno” – kwituje mężczyzna.
Głęboka więź Batwa z lasem to nie tylko aspekt ich tożsamości kulturowej, ale także fundament ich ochrony środowiska. Ich tradycyjna wiedza obejmuje zrównoważone praktyki, które przez tysiące lat zachowywały bioróżnorodność lasów. Na przykład, Batwa są biegli w identyfikacji roślin leczniczych i rozumieniu zachowań różnych gatunków zwierząt, co pośrednio przyczynia się do ochrony środowiska.
Pomimo wysiedlenia, Batwa nadal przyczyniają się do ochrony środowiska poprzez innowacyjne praktyki, takie jak rolnictwo regeneracyjne. W osadach takich jak Buraara stosują techniki takie jak tarasowanie i agroleśnictwo, integrując drzewa owocowe z roślinami leczniczymi w celu poprawy jakości gleby i plonów. Praktyki te podkreślają ich stałe zaangażowanie w zrównoważony rozwój, nawet poza ich tradycyjnym środowiskiem leśnym.
Obecnie populacja Batwa w Ugandzie wynosi około 3000 osób. Mieszkają na obrzeżach lasów, które kiedyś były ich domem. Ich społeczności borykają się z poważnymi wyzwaniami, takimi jak ograniczony dostęp do opieki zdrowotnej, edukacji i możliwości ekonomicznych. Dyskryminacja i wykluczenie społeczne dodatkowo pogłębiają ich trudną sytuację. Często odrzuca się osoby Batwa z placówek medycznych lub marginalizuje je w procesach politycznych.
Organizacje takie jak United Organization for Batwa Development in Uganda (UOBDU) oraz międzynarodowe organizacje pozarządowe realizują różne projekty wspierające społeczność. Inicjatywy te obejmują zakup ziemi pod przesiedlenie, budowę domów, szkół i klinik zdrowia oraz promowanie działalności przynoszącej dochody. Turystyka kulturowa stała się również środkiem do zachowania dziedzictwa i zapewnienia wsparcia finansowego. Program Batwa Experience w Bwindi pozwala turystom poznać ich tradycje, co sprzyja wymianie kulturowej i generowaniu dochodów dla społeczności.
Chociaż istnieją inicjatywy mające na celu poprawę sytuacji Batwa, takie jak program Batwa Trail, angażujący społeczność w turystykę i edukację o ich kulturze, są one niewystarczające, aby zapewnić im godne życie. Mimo tych wyzwań, Batwa starają się zachować swoje tradycje i kulturę, ucząc młodsze pokolenia dawnych praktyk, takich jak rozpalanie ognia za pomocą dwóch patyków. Organizacje takie jak Biocultural Conservation Institute wspierają ich społeczność poprzez edukację i programy zrównoważonego rozwoju, ale potrzeba jeszcze wielu działań, aby poprawić ich sytuację i przywrócić im prawo do ziemi.
Lud Batwa w Ugandzie, mimo tragicznego wysiedlenia, pozostaje odporny i pomysłowy. Walczą o swoje prawa, zachowują dziedzictwo kulturowe i adaptują zrównoważone praktyki w nowych środowiskach. Ich historia przypomina o konieczności ochrony praw rdzennych ludów i uznaniu ich roli w ochronie bioróżnorodności. Wspieranie Batwa w odbudowie życia to moralny obowiązek i klucz do zrównoważonego rozwoju oraz ochrony środowiska.
Podczas naszej wyprawy do Ugandy odwiedzamy plemię Batwa, aby lepiej zrozumieć ich historię, kulturę i współczesne wyzwania. Spotkanie z Batwa to okazja do poznania ich unikalnych tradycji i codziennego życia. Możemy wspierać ich społeczność poprzez zakup lokalnych produktów, uczestnictwo w warsztatach i dotacje dla organizacji wspierających Batwa.
Nasza obecność ma na celu zwrócenie uwagi na ochronę praw rdzennych ludów i podkreślenie ich roli w zachowaniu bioróżnorodności. Chcemy pokazać, że ochrona środowiska może i powinna odbywać się w harmonii z potrzebami lokalnych społeczności.
Poprzez wizytę i wsparcie mamy nadzieję przyczynić się do budowania lepszej przyszłości dla Batwa. Chcemy, aby mogli zachować swoje dziedzictwo kulturowe i cieszyć się godnym, zrównoważonym życiem. To również szansa, aby nauczyć się od Batwa zrównoważonych praktyk, które mogą inspirować inne społeczności na całym świecie.
Przez wiele lat żyła na walizkach podróżując zarówno prywatnie, jak i służbowo. Jej bazą wypadową był Dubaj, dlatego też Zjednoczone Emiraty Arabskie zna jak własną kieszeń. Tropiła goryle w gęstych lasach deszczowych Ugandy i Rwandy, nurkowała z fokami z Kapsztadzie, przepłynęła kajakiem kawał rzeki z aligatorami i doświadczyła, czym jest dzień polarny na Alasce. Jej wyprawa do Salali w Omanie okazała się najlepszym road tripem, jaki do tej pory zrobiła.
